Ή αλλιώς: Γιατί επιτρέπεται να μην σου αρέσει ένα «σπουδαίο» βιβλίο
Σε μια εποχή που η λογοτεχνία περιβάλλεται από αύρα σχεδόν ιερή και οι συγγραφείς —ιδιαίτερα οι αναγνωρισμένοι— αποκτούν την υπόσταση μικρών προφητών, η κριτική του αναγνώστη συχνά φιλτράρεται, στρογγυλεύεται ή σωπαίνει. Όχι από φόβο, αλλά από ένα παράξενο αίσθημα δέους. Πώς τολμάς να πεις ότι βαρέθηκες στη μέση του Οδυσσέα; Ότι το καινούργιο μυθιστόρημα του πολυβραβευμένου συγγραφέα σου φάνηκε φλύαρο, ναρκισσιστικό, ή απλώς… αδιάφορο;
Κι όμως, ο αναγνώστης έχει δικαίωμα στη δυσφορία. Και στο “δεν μου άρεσε”. Ακόμα και αν η άποψή του δεν είναι “τεκμηριωμένη”, ακόμα κι αν βασίζεται καθαρά στο ένστικτο, στην προσωπική εμπειρία ή στη στιγμή.
Η ανάγνωση είναι μια συνάντηση, όχι μονόλογος. Το βιβλίο φτάνει στον αναγνώστη κουβαλώντας τις προθέσεις του συγγραφέα, τις τεχνικές του, το ύφος και τη θεματολογία του. Ο αναγνώστης, όμως, το διαβάζει με τα δικά του μάτια, την ψυχολογία της ημέρας, τις προσδοκίες και τις απογοητεύσεις του. Κάθε ανάγνωση είναι μοναδική — και κάθε αντίδραση είναι θεμιτή.
Η κακή κριτική δεν είναι προσβολή — είναι διάλογος
Δεν είναι ανάγκη κάθε κριτική να είναι σκληρή ή απαξιωτική. Μπορεί όμως να είναι ειλικρινής. Και αυτό δεν είναι εχθρικό· είναι τίμιο. Όπως ο συγγραφέας έχει δικαίωμα να εκτεθεί, έτσι και ο αναγνώστης έχει δικαίωμα να μην συγκινηθεί. Να πλήξει, να θυμώσει, να απογοητευτεί. Και —κυρίως— να το πει.
Αυτός ο διάλογος είναι που κρατά τη λογοτεχνία ζωντανή. Όχι η σιωπή. Όχι τα άβουλα «μπράβο» ή οι υπεκφυγές. Η αληθινή λογοτεχνία αντέχει την κριτική. Την κακή, την σκληρή, την άτεχνη. Αν δεν αντέχει, τότε ίσως δεν είναι τόσο αληθινή όσο νομίζαμε.
Κι ο συγγραφέας;
Δεν είναι υποχρεωμένος να αρέσει σε όλους. Ούτε είναι ο ρόλος του να ικανοποιεί. Ο συγγραφέας γράφει αυτό που δεν μπορεί να σωπάσει. Αλλά μόλις το έργο βγει στον κόσμο, παύει να του ανήκει εξ ολοκλήρου. Περνάει στα χέρια του αναγνώστη. Κι εκείνος δικαιούται να το αγαπήσει, να το αμφισβητήσει ή να το απορρίψει.
Η λογοτεχνία δεν είναι μουσείο, είναι παζάρι ιδεών, συγκινήσεων, προκλήσεων. Και στο παζάρι, δεν αρέσουν όλα σε όλους. Ούτε χρειάζεται. Το ζητούμενο δεν είναι η ομοφωνία — είναι η αλήθεια του καθενός. Και ο αναγνώστης έχει κάθε δικαίωμα να την εκφράσει, ακόμη κι αν πονάει. Ίσως, μάλιστα, τότε είναι που η λογοτεχνία πετυχαίνει πραγματικά τον σκοπό της.