Όπως κάθε πεδίο στην ιστορία του κόσμου, έτσι και η λογοτεχνία (ως σύνολο) αποτελεί μια δομή, ένα σύστημα ελέγχου κι επιτήρησης που διέπεται (κάθετα) από προαποφασισμένους κανόνες και προοργανωμένες λειτουργίες, δημιουργώντας και εμπεδώνοντας νόρμες και παγιωμένες καταστάσεις. Αυτή είναι μια συνθήκη που δεν μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση.
Ωστόσο, όπως συμβαίνει με κάθε δομή, υπάρχουν επιτελέσεις που αμφισβητούν τις αυθεντίες, τα δόγματα, τις προσταγές και τους περιορισμούς που επιβάλλονται (συνήθως από τα πάνω), προωθώντας εναλλακτικές αντιλήψεις σχετικά με τους υπάρχοντες τρόπους δράσης και δημιουργούν ρωγμές στα (λιγότερο ή μη) ισχυρά θεμέλια μιας δομής.
Η λογοτεχνία, ως αισθητικο-πολιτικό πεδίο, είναι ένας πολύ πρόσφορος τόπος για ανοικτότητα και ελεύθερη αλληλεπίδραση. Και γνωρίζουμε καλά ότι δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου άνθρωποι συγκρούστηκαν (ποικιλοτρόπως) γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό, για να «ανοίξουν» δηλαδή τον χώρο, λειτουργώντας ως ρωγμές στο λογοτεχνικό κατεστημένο, ως νησίδες απόλαυσης και επαγρύπνησης στο κυριαρχικό χάος του λογοτεχνικού χώρου που επιδιώκει και απαιτεί ομοιομορφία και ακολουθία (ούτε καν συμπόρευση).
Η αντισυμβατική λογοτεχνικότητα της Beat Generation, ο πλούσιος αυθορμητισμός του Charles Bukowski που δένει τη γραφή με τη ζωή, η διεισδυτικότητα της πένας του Franz Kafka που εντοπίζει και αποκαλύπτει την κατεστημένη κοινωνική πραγματικότητα, οι λαβύρινθοι του Jorge Luis Borges που μεταφέρουν τη λογοτεχνία σ’ ένα μυθολογικό επίπεδο, η παλλόμενη θερμότητα των καταραμένων ποιητών, η σκληρή κοινωνική κριτική του Charles Dickens, η ριζοσπαστική μεθοδολογία των σουρεαλιστών, η αταλάντευτη καλοσύνη του Nicanor Parra, είναι μόνο κάποιες από τις στιγμές της λογοτεχνικής ανθρωπότητας που σκιαγράφησαν ένα άλλο μέλλον για την τέχνη της λογοτεχνίας σε συνολικό βαθμό.
Όμως, όπως επίσης συμβαίνει με κάθε δομή, οι κυρίαρχες αντιλήψεις που προφυλάσσουν το λογοτεχνικό κατεστημένο, έχουν διαρκώς τα ραντάρ τους ανοικτά και τους (πολλών ειδών) δουλοπρεπείς σ’ επιφυλακή, ώστε να εντοπίσουν μια αποκλίνουσα φωνή και να την καταστρέψουν: να εμποδίσουν την εξάπλωση τόσο της ίδιας της ύπαρξής της όσο και της επιρροής της.
Το ζητούμενο εδώ δεν είναι πλέον τόσο η περιγραφή της κατάστασης (παρόλο που δεν έχει υπάρξει σε ικανοποιητικό βαθμό κάτι τέτοιο). Καθήκον της λογοτεχνίας είναι ν’ αλλάξει αυτόν τον βαθύ αυταρχισμό, ν’ αποβάλει την ηθική του συντηρητισμού που τη διακατέχει, ν’ απαρνηθεί την ελιτίστικη συμπεριφορά που την κυριεύει και να επιχειρήσει ν’ αντισταθεί στο μοντέλο που υιοθετεί, δηλαδή το μοντέλο ενός περίκλειστου χώρου με ιεραρχίες και διακλαδώσεις, με προϋποθέσεις για αποδοχή, με εξαναγκασμούς και περιορισμούς και με αιτήματα που αν δεν ικανοποιηθούν, η κατάληξη είναι είτε η αφάνεια είτε η πολεμική.
Είναι πολύ κρίσιμο αυτό: η λογοτεχνία δεν είναι ούτε παιδική χαρά ούτε σύναξη μιλιταριστών. Αντίθετα, είναι ένα πεδίο σύγκρουσης και διαμάχης, όπως είναι άλλωστε και κάθε πεδίο στην κοινωνία μας. Συνεπώς, όσοι δραστηριοποιούνται στο λογοτεχνικό τοπίο νομίζω ότι οφείλουν να συμβάλλουν στην αποτίναξη των πολλών βαριδιών που το τυραννούν και να επιχειρήσουν τη συγκρότηση κοινοτήτων που θα λειτουργούν με βάση μια σχεσιακή ηθική όπου όλοι και όλα λαμβάνουν απροϋπόθετη αναγνώριση και ορατότητα, κανείς και τίποτα δεν εξοβελίζεται, κανείς και τίποτα δεν κατατρώγεται στην ευαλωτότητα. Δηλαδή, όσοι δραστηριοποιούνται στο λογοτεχνικό τοπίο οφείλουν να δράσουν ως παρεκκλίνοντα υποκείμενα και να εργαστούν για την ανοικτότητά του και την αύξηση, τον πολλαπλασιασμό των ρωγμών που ήδη υπάρχουν.
Με άλλα λόγια, οφείλουμε να δούμε το θετικό και εναλλακτικό παράδειγμα αρκετών ανθρώπων και στιγμών της λογοτεχνικής ιστορίας, να εντρυφήσουμε σ’ αυτό, να το μελετήσουμε, να το κατανοήσουμε και να το συνεχίσουμε (όχι όμως σαν απλή αναπαραγωγή αλλά δημιουργικά).
Σύντομο βιογραφικό αρθρογράφου: