Τι θα’ θελα να πω για έναν άνθρωπο σαν τον Τσαρλς Μπουκόβσκι; Για μία γραφή και μια σκέψη αυτού του είδους και αυτού του διαμετρήματος; Ως γενική παρατήρηση, θα πω το εξής: ο Μπουκόβσκι αποτελεί το λογοτεχνικό (και όχι μόνο) παράδειγμα της ποιητικής της άρνησης, της ανυπακοής, της φροντίδας και της αγάπης. Συνεχίζω όμως.
Ο Μπουκόβσκι γράφει τα πράγματα μέσα από ένα τελείως δικό του τρόπο. Το αληθινό αυτό γεγονός, από μόνο του τον κάνει ξεχωριστό και ιδιαίτερο. Και αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό, είναι κάτι που οφείλει να κάνει κάθε λογοτέχνης (αλλά και κάθε άνθρωπος γενικότερα). Ο Μπουκόβσκι αρνείται να μπει σε ήδη υπάρχοντα καλούπια, αλλά αρνείται επίσης και να δημιουργήσει ο ίδιος νόρμες, κανόνες και συμβάσεις, προωθώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα δικό του σύστημα γραφής, ένα δικό του λογοτεχνικό δόγμα. Τελείως αντίθετα, ο Μπουκόβσκι μιλά από τον εαυτό του και από τον κόσμο. Στα κείμενά του, βλέπω μια εσωτερική έκρηξη που παλεύει να βρει ορατότητα, έναν καταπιεσμένο λόγο που απαιτεί να ακουστεί ως ισάξιος με τους άλλους λόγους που διακινούνται στη δημόσια σφαίρα.
Η γραφή του Μπουκόβσκι κρύβει εντός της έναν ολόκληρο κόσμο, αλλά εναλλακτικά διατυπωμένο και συγκρουσιακά τοποθετημένο. Δεν θα ήταν καθόλου υπερβολικό να του αποδοθεί ο χαρακτηρισμός του ασυμβίβαστου ποιητή, του αμετανόητου κυνηγού των λέξεων, του ακούραστου μετασχηματιστή εμπειριών και του φευγαλέου ονειροπόλου που θέλει πραγμάτωση των ονείρων του, αλλά όχι υπό επιβαλλομένους όρους. Τέτοιες διατυπώσεις για το έργο του Μπουκόβσκι δεν είναι απλώς λόγια γενναία και κολακευτικά.
Για τον συγγραφέα αυτό ήταν μια στάση και μια δράση ζωής, όχι σινεματικές περιγραφές και τεχνοτροπίες για τα κείμενά του. Δεν ήταν δηλαδή ένα άλλοθι για αναπαράσταση μιας διαφορετικής λογοτεχνικής εικόνας, μιας ντε και καλά θαυμαστής ποιητικής φιγούρας, η οποία εν τέλει κυριεύεται από το φαίνεσθαι. Πρόκειται κυριολεκτικά για τον ποιητή της άρνησης και της ανάγκης, της διαφοράς και της αναζωογόνησης, της ανυπακοής και της αγάπης.
Ποιο βιβλίο του να σκεφτώ πρώτο; Όποιο κι αν επιλέξω, θα διαβάσω το ύφος και τη γλώσσα ενός ανθρώπου που αντιστέκεται με τον δικό του τρόπο στο προφανές, που ξεσκεπάζει τη δήθεν άμεμπτη ηθική του κόσμου, που συγκρούεται με την υποκρισία των ανθρώπων και που αρνείται την ένταξη στις αυταρχικές δομές της κατεστημένης κοινωνίας.
Η γραφή του Μπουκόβσκι, τραχιά, δύσκολη και δύσβατη, αλλά όχι λόγω απουσίας προσωπικού στιλ ή μη λογοτεχνικών ικανοτήτων. Το δίχως άλλο. Η ιδιοσυγκρασία της γραφής του συνάδει με την λειτουργία της, που είναι το πλάσιμο μιας συγκεντρωμένης και ασύντακτης ιδέας: ο Μπουκόβσκι γράφει για το πώς να αποφύγουμε τον κόσμο και να ονειρευτούμε αλλά επίπεδα και άλλες διαστάσεις. Ο Μπουκόβσκι μας δίδαξε εύστοχα κι εύγλωττα, μεταξύ πάρα πολλών άλλων, ότι ο κόσμος, η κοινωνία και η οργάνωσή της, όπως τα γνωρίζαμε και όπως τα γνωρίζουμε, είναι ένας περίκλειστος χώρος, κακοποιητικός, αυταρχικός, πειθαρχικός και τυραννικός, όπου το διαφορετικό, το άστατο, το υβριδικό και το τελείως αλλιώς παλλόμενο, δεν είναι αποδεκτό.
Ένας ποιητής που αρνήθηκε σθεναρά και συνειδητά (αυτό έχει μεγάλη σημασία, τη μεγαλύτερη) τη μίζερη ηθική των σάπιων προβολέων ενός κόσμου σαθρού και διαρκώς όλο και πιο σκοτεινού και απομονωμένου για χάρη ενός περιθωρίου το οποίο χρύσωσε και επανανοηματοδότησε. Η ποιητική του αποτέλεσε και αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες εναλλακτικές φωνές. Και ακόμη και σήμερα, δεν είναι λίγοι αυτοί που είτε τον αγνοούν και τον χλευάζουν, κατατάσσοντάς τον σε μια λογοτεχνία της ανωριμότητας, είτε τον αναγνωρίζουν μεν αλλά διαστρεβλωμένα, επιχειρώντας μια εισβολή στο έργο του και μια χυδαία ανάγνωσή του, ωραιοποιώντας το, ώστε να το αποαπειλητικοποιήσουν και να το εντάξουν στις κανονιστικές μεθοδολογίες του πικρού και μονόπλευρου κόσμου.
Στον Μπουκόβσκι βλέπω μια υποκουλτούρα που δεν αρέσκεται απλά και μόνο στη ναρκισσιστική υπερηφάνεια ενός εγωιστικού οράματος κι ενός παραληρήματος που κατασκευάζεται στη βάση ατομοκεντρικών χαρακτηριστικών. Αντίθετα, ο συγγραφέας είναι ένα υποκείμενο που με τους επιτελεστικούς τρόπους σκέψης και δράσης που επιστρατεύει, διαφεύγει από το ορατό, το υπαρκτό και το θεωρούμενο ως λογικό και φυσικό, δημιουργώντας δημιουργικές και ολοφώτεινες κρυψώνες στις οποίες όλοι (και τα πάντα) είναι ευπρόσδεκτοι. Κάτι που καθόλου δεν ενέχει δειλία ή/και φόβο αλλά ανυπέρβλητη ανάγκη για μία έκφραση της άρνησης και της γλυκιάς συμβίωσης και αλληλεπίδρασης.
Οι λέξεις μπορούν να συνεχίσουν να ρέουν και σίγουρα θα το κάνουν (και θα το κάνω) για έναν ποιητή σαν τον Μπουκόβσκι, το μεγαλύτερο επίτευγμα του οποίου δεν είναι άλλο από την διαρκή διαδικασία αποπρονομιοποίησης μέσα από την τέχνη της λογοτεχνίας, την οποία τίμησε και υπηρέτησε με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο και λόγο. Ο Μπουκόβσκι είναι φυλαγμένος στο μυαλό μου πολύ βαθιά, παρακινητικά, καθόλου θαμπωμένα, τρυφερά και δυναμικά. Κάτι σαν φάρος, σαν πηγή αδιάκοπης έμπνευσης και μαγικής δύναμης. Αντιλαμβάνομαι το έργο του με πολλούς τρόπους, αισθάνομαι το έργο του για πολλούς λόγους και κάθε φορά που τον διαβάζω, τον σκέφτομαι, γράφω ή μιλώ γι’ αυτόν, το κάνω υπό τους όρους μιας ιδιότυπης συντροφικότητας.
Υπό το πρίσμα όλων όσων ειπώθηκαν, στον Μπουκόβσκι θα δω και θα διαβάσω την προτροπή για έναν άλλο τρόπο σκέψης σε όλα τα επίπεδα, χωρίς δηλαδή να περιορίζεται μονάχα στους χώρους της λογοτεχνίας. Άλλωστε, όπως όλοι γνωρίζουν, ο Τσαρλς Μπουκόβσκι μόνο λογοτέχνης δεν ήταν.
Σύντομο βιογραφικό αρθρογράφου
Ο Μιχάλης Κατσιγιάννης γεννήθηκε το 1997 στην Πάτρα όπου και ζει. Κείμενά του για τη λογοτεχνία (θεωρία και κριτική) και την εκπαίδευση κυκλοφορούν σε διάφορα περιοδικά. Έχει εκδώσει (ως ψηφιακά βιβλία) μία μελέτη και τέσσερις ποιητικές συλλογές με πιο πρόσφατη την ποιητική συλλογή «Ναύπακτος επί τρία» (Εξιτήριον, 2025). Όλα τα βιβλία του κυκλοφορούν ελεύθερα στο διαδίκτυο.